Optymalizacja selekcji dawców krwi do produkcji terapeutycznych limfocytów T gamma-delta w leczeniu SELCELL

Celem projektu jest opracowanie podstaw do stworzenia standaryzowanego, allogenicznego produktu terapii zaawansowanej (ATMP, Advanced Therapy Medicinal Product) opartego na limfocytach T γδ, przeznaczonego do leczenia glejaka wielopostaciowego (GBM, glioblastoma multiforme). GBM to jeden z najbardziej agresywnych guzów mózgu, w przypadku którego konwencjonalne terapie onkologiczne (resekcja chirurgiczna, radio- i chemoterapia) wykazują ograniczoną skuteczność. Świadczą o tym wyjątkowo niekorzystne wskaźniki przeżycia: roczne na poziomie 37,2% oraz pięcioletnie wynoszące zaledwie 5,1%. W związku z niską efektywnością dostępnych terapii intensywnie rozwijane są nowe strategie leczenia, w tym immunoterapie ukierunkowane na wykorzystanie naturalnej zdolności układu odpornościowego do selektywnego niszczenia komórek nowotworowych.

Jedną z najbardziej zaawansowanych form immunoterapii są komórki CAR-T – autologiczne limfocyty T, które po inżynierii genetycznej wytwarzają chimeryczny receptor antygenowy (CAR, chimeric antigen receptor) rozpoznający antygeny nowotworowe. Pomimo przełomowej skuteczności CAR-T w leczeniu niektórych nowotworów hematologicznych, ich efektywność w nowotworach litych, takich jak GBM, jest znacząco ograniczona. Co więcej, wymóg stosowania komórek pacjenta (terapia autologiczna), wysokie koszty produkcji, ograniczona dostępność oraz ryzyko działań niepożądanych sprawiają, że konieczne są dalsze poszukiwania alternatywnych immunoterapii komórkowych. Obiecującym kierunkiem jest rozwój terapii allogenicznych, opartych na komórkach efektorowych pozyskiwanych od zdrowych, niespokrewnionych dawców, które mogłyby stanowić gotowy do użycia produkt leczniczy (off-the-shelf).

Jednym z najbardziej perspektywicznych kandydatów są limfocyty T γδ – niewielka subpopulacja limfocytów T (1-10% krążących limfocytów T), charakteryzująca się unikalnym receptorem TCR złożonym z łańcuchów γ i δ. Komórki te wykazują naturalną aktywność cytotoksyczną wobec komórek nowotworowych, zależną od sygnalizacji przez receptor γδ TCR oraz receptor NKG2D. Kluczową cechą limfocytów T γδ jest ich aktywacja niezależna od prezentacji antygenów przez osobniczo zmienne cząsteczki MHC (major histocompatibility complex), co stwarza możliwość zastosowania ich w terapii allogenicznej u pacjentów niespokrewnionych z dawcami komórek T γδ. W porównaniu do klasycznych limfocytów T αβ wykorzystywanych w terapii CAR-T, limfocyty T γδ posiadają potencjał do stworzenia uniwersalnego produktu leczniczego o szerokim zastosowaniu. Dane przedkliniczne, pochodzące głównie z modeli zwierzęcych, potwierdzają skuteczność T γδ w eliminacji komórek nowotworowych różnych typów, co znajduje odzwierciedlenie w rosnącej liczbie badań klinicznych z ich udziałem.

W ramach wcześniejszych badań prowadzonych przez Grupę Badawczą Immunoterapii w Łukasiewicz–PORT wykazano, że limfocyty T γδ skutecznie niszczą komórki GBM w warunkach in vitro. Zaobserwowano jednak istotne różnice w poziomie aktywności cytotoksycznej w zależności od dawcy, co sugeruje wpływ indywidualnych cech biologicznych na ich potencjał terapeutyczny. Wskazuje to na konieczność przeprowadzenia dalszych, pogłębionych badań mających na celu identyfikację dawców o korzystnym profilu immunologicznym.

W związku z powyższym, projekt zakłada przeprowadzenie szerokozakresowej charakterystyki limfocytów T γδ (w tym podtypów Vδ1 i Vδ2), izolowanych z materiału leukocytarnego pochodzącego od zdrowych dawców. Analizy obejmą zarówno komórki wyjściowe, jak i te po ekspansji in vitro. Zostaną one poddane badaniom molekularnym – transkryptomicznym (przy użyciu sekwencjonowania nowej generacji, NGS) oraz proteomicznym (z wykorzystaniem spektrometrii mas). Równolegle przeprowadzona zostanie ocena funkcjonalna limfocytów T γδ, polegająca na określeniu ich zdolności do niszczenia komórek glejaka w testach cytotoksyczności na różnych liniach komórkowych GBM, z zastosowaniem metod biochemicznych oraz przyżyciowej mikroskopii fluorescencyjnej.

Zintegrowanie danych funkcjonalnych z profilami molekularnymi (transkryptom i proteom) pozwoli na identyfikację markerów prognostycznych skutecznej odpowiedzi przeciwnowotworowej, a tym samym umożliwi stworzenie molekularnego „profilu dawcy idealnego”. W dłuższej perspektywie uzyskane wyniki posłużą jako podstawa do opracowania nowej generacji immunoterapii komórkowej z zastosowaniem limfocytów T γδ w leczeniu glejaka wielopostaciowego i potencjalnie innych nowotworów mózgu.